Đàn K'ni

K'ný Người Giarai chỉ có một nhạc cụ dây kéo duy nhất đó là đàn K'ný. K'ný thuộc họ dây chi kéo.

Thân đàn K'ný làm bằng một ống nứa có đường kính tối đa là 3 cm dài khoảng 66 cm. Phía trên ống gắn một khóa lên dây. Phía dưới ống gắn một chốt mắc dây bằng gỗ. Một dây đàn bằng sắt được mắc từ trục lên dây thẳng xuống chốt mắc dây phía dưới.

Người ta gắn trên thân đàn 6 phím đàn theo thang âm ngũ cung : C ; D ; F# ; G ; A. Một đầu dây truyền âm được buộc chặt vào dây đàn phía gần chốt mắc dây, còn đầu dây kia được luồn vào giữa màng rung rồi chốt lại. Màng rung bằng vẩy Tê Tê, hoặc miếng sừng trâu được nạo mỏng. Cần kéo là một thanh nứa dài khoảng 40 - 45 cm được chuốt nhỏ dần về phía ngọn.

Khi chơi đàn người ta ngậm màng rung vào miệng, đẩy thẳng dây truyền âm sao cho có độ cǎng hợp lý rồi dùng cần kéo đã được sát nhựa cây Kơchik để kéo đàn. Âm thanh từ dây đàn tác động vào dây truyền âm làm rung màng rung. Lúc này miệng người chơi đàn chính là thùng vang. Điều quan trọng gây ra âm sắc kỳ lạ của K'ný chính là sự kết hợp cùng lúc giữa âm của đàn với giọng hát của người chơi đàn. Chính vì vậy người Giarai gọi K'ný là đàn biết hát.

Trong cuốn "Nhạc cụ dân tộc thiểu số" của giáo sư, tiến sĩ Khoa học Tô Ngọc Thanh khi bàn về các quãng cao độ của K'ný ông viết "Cao độ của các âm trong thực tế không hoàn toàn chuẩn". Điều này có nguyên nhân ở tính chất nửa đàn nửa hát trong nguyên tắc tạo âm. Khẩu hình người chơi thay đổi, lại được tạo ra bởi những phổ âm bồi và sóng âm ổn định. Nhưng nhờ đó mà tạo nên sắc thái huyền ảo của K'ný. Các nghệ nhân vẫn thường sử dụng thang ngũ âm. Sau đây là 1 trong các thang âm ngũ cung của người Giarai : Đô1 - Rê1 - Fa#1 - Sol1 - La1.

K'ný là nhạc cụ dành riêng cho nam giới. K'ný chỉ được phép chơi trong nhà rông trên chòi, trên rẫy vì đồng bào Giarai cho rằng : "Với âm sắc huyền ảo K'ný là tiếng nói của thần linh".